Program edukacyjny z elementami socjoterapii
dla I etapu kształcenia szkoły podstawowej

"Ja i mój świat"

WSTĘP

Żyjemy w świecie, w którym następuje szybki postęp, w cywilizacji, w technice. Także w powszechnej edukacji następują głębokie zmiany. Współczesne kształcenie nie opiera się już o behawioralną koncepcję, która główny nacisk kładła na instrumentalne umiejętności, tylko o humanistyczną koncepcję człowieka. Wymaga to głębszego spojrzenia na dziecko od strony osobowości.
Zgodnie z wartościami humanistycznymi kształtowanie skierowane jest na potrzeby człowieka, który poprzez różne doświadczenia osiąga umiejętności w poznawaniu siebie, wyrażaniu swoich uczuć. Wiadomości i umiejętności przestają być w kształceniu głównym celem samym w sobie, stają się środkiem ku organizowaniu siebie i świata pod kątem uznanych, akceptowanych wybranych wartości. Ważna w tym kształceniu jest samoświadomość, samoocena, umiejętność wnikania w swoje wnętrze.
Wiek wczesnoszkolny to bardzo ważny okres w rozwoju osobowości dziecka. J. Reykowski wyróżnia trzy sposoby rozumienia wyrażenia "rozwój osobowości":

  • rozwój jako przyrost ilościowy,
  • rozwój jako osiąganie dojrzałości,
  • rozwój jako ukierunkowane zmiany jakościowe.

Zatem "rozwój osobowości" to proces kierunkowych przemian, w toku którego obiekty przechodzą od form lub stanów prostszych do stanów coraz bardziej złożonych i doskonałych.
Trzeba więc zapewnić w rozwoju dziecka równowagę uczuć i intelektu, dojrzewania świadomości własnego "ja" i rozwoju społecznego systemu wartości, równowagę przeżyć przykrych i przyjemnych, odporność psychiczną na stres, pozytywną motywację i aktywność w doświadczaniu świata.

Z naszej praktyki pedagogicznej w klasach 1-3 wynika, że wiele dzieci przejawia zaburzenia w zachowaniu (agresja, nieśmiałość, nadpobudliwość, nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych, egoizm, brak efektywnego komunikowania się, niska samoocena). W związku z powyższym postanowiłyśmy prowadzić zajęcia z elementami socjoterapii, podczas których dzieci lepiej poznają siebie i innych, mówią o tym co je cieszy, smuci, złości w różnych sytuacjach, uczą się dostrzegać i akceptować różnice w wyglądzie zewnętrznym ludzi, ich cechy szczególne, uczą się tolerancji wobec odmienności drugiego człowieka, właściwego rozwiązywania konfliktów, pomagania sobie nawzajem i dzielenia się różnymi dobrami. Uważamy że szkoła nie może wiązać się z uciążliwą i nudną pracą, lecz z przygodą, odkrywaniem nowych, interesujących spraw. Ważną rolę powinien odgrywać rozwój emocjonalny i społeczny dziecka, a nie tylko poznawczy.

Proponujemy program zgodny z Podstawą Programową zatwierdzoną przez MEN 15 lutego 1999 r. uwzględniający najnowsze strategie reformy oświatowej w Polsce. Oparty został na "Programie edukacyjnym dla klas I-III" Andrzeja Kołodziejczyka oraz zdobytych umiejętnościach na podstawie ukończonego kursu z socjoterapii i kinezjologii Paula Dennisona.

Program "Ja i mój świat" przeznaczony jest dla I etapu kształcenia (edukacji wczesnoszkolnej). Adresowany jest szczególnie do nauczycieli ambitnych, twórczych, realizujących proces edukacji w sposób nowatorski.
Edukacyjne treści zgrupowane zostały wokół wybranych zakresów osobowości dziecka, a mianowicie: tożsamości, wartości w działaniu i stosunków interpersonalnych.
W tej sytuacji owe treści przedstawiono bez podziału na poszczególne lata edukacji.

Program "Ja i mój świat" jest możliwy do realizacji w warunkach każdej szkoły. Optymalne warunki jego realizacji to:

  • liczba dzieci w grupie nie przekracza 15
  • duża sala z wykładziną dywanową na podłodze
  • szafy i gabloty na zbiory, pomoce, przybory, wytwory dziecięce
  • telewizor, radio, magnetofon, magnetowid, grafoskop, płytoteka, videoteka dydaktyczna
  • dostęp do kserografu
  • wzory, ankiety, kwestionariusze.

Nauczyciel realizujący prezentowany tu program powinien przestrzegać następujących zasad:

  • tworzenie atmosfery pozbawionej lęków psychicznych, akcentowania zaufania, mobilizacji do pokonywania trudności
  • tworzenie warunków, w których dziecko może rozwijać i realizować swoje potrzeby
  • tworzenie warunków do działalności twórczej dziecka oraz zachęcanie do pokonywania trudności
  • tworzenie sytuacji kierujących uwagę dziecka na siebie, na poznawanie siebie, wartościowanie swojego postępowania i wartościowanie swoich wytworów
  • umożliwianie wypowiadania własnych opinii oraz dopuszczenie możliwości posiadania własnych sądów
  • zwracanie uwagi na stosunki interpersonalne w klasie, łagodzenie opinii na temat dzieci odrzuconych.

CELE

Nadrzędnym celem programu jest dostarczanie wiadomości i doświadczeń społecznych, które zmierzają do prawidłowego kształtowania osobowości uczniów.
Z niego wynikają następujące cele szczegółowe:

  1. Kształtowanie pozytywnego obrazu samego siebie:
    1. rozpoznawanie własnych i cudzych uczuć
    2. wyrażanie ich
    3. akceptowanie oraz kontrolowanie swoich reakcji
    4. dostrzeganie swoich mocnych stron
    5. widzenie różnic i podobieństw między ludźmi.

  2. Kształtowanie umiejętności skutecznego, interpersonalnego porozumiewania się:
    1. kształtowanie umiejętności efektywnego komunikowania się
    2. kształtowanie umiejętności właściwego rozwiązywania konfliktów
    3. rozwijanie umiejętności pomagania sobie nawzajem
    4. kształtowanie umiejętności dzielenia się różnymi dobrami.

  3. Kształtowanie umiejętności obiektywnego spojrzenia na siebie i swoich kolegów:
    1. kształtowanie umiejętności dokonania oceny własnego postępowania i własnych wytworów
    2. kształtowanie umiejętności dokonania oceny wytworów pracy innych oraz ich postępowania.

TREŚCI EDUKACYJNE

Treści Umiejętności
  1. Rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie uczuć
  • potrafi nazwać swoje uczucia
  • kontroluje swoje reakcje
  • nazywa uczucia, jakie ludzie przeżywają w różnych sytuacjach
  • kojarzy uczucia z innymi sytuacjami, rozpoznaje i nazywa
  • rozpoznaje uczucia wyrażane za pomocą mimiki, gestu
  • panuje nad emocjami negatywnymi
  1. Wyrażanie uczuć w zachowaniu
  • ujawni przeżywane uczucia gestem np. złości, smutku, radości, lęku, przygnębienia
  • jest odpowiedzialny za swoje słowa, czyny i zachowania
  1. Jesteśmy niepowtarzalni
  • potrafi dostrzec cechy wyróżniające go wśród innych
  • opowie o swoich sukcesach
  • potrafi dzielić się swoimi przeżyciami
  • przedstawia sytuację (werbalnie, gestem, mimiką), w których czuje się ważny
  • dostrzega swą indywidualność w reagowaniu na świat i innych ludzi
  • docenia znaczenie wzajemnej pomocy
  • dzieli się różnymi dobrami
  1. Zwracanie uwagi na uczucia innych ludzi
  • rozróżnia i akceptuje uczucia innych
  • rozwija uczucie empatii
  • właściwie reaguje na ich smutki i radości
  1. Różnice między ludźmi
  • rozpoznaje różnice między ludźmi i dostrzega ich cechy szczególne
  • akceptuje różnice między ludźmi
  1. Ludzie są podobni do siebie
  • zauważa i akceptuje podobieństwa między sobą, a innymi ludźmi
  1. Jesteśmy członkami rodziny
    1. Identyfikowanie się z rodziną i jej tradycjami
    2. Życzliwe więzi rodzinne
    3. Obowiązki domowe
  • zna historię swojej rodziny, swoje nazwisko oraz nazwisko dziadków i krewnych
  • dostrzega wspólne cechy rodziny
  • potrafi okazywać miłość członkom rodziny
  • jest dumny z przynależności do swojej rodziny
  • chętnie uczestniczy w tradycjach i zwyczajach rodzinnych
  • godzi własne potrzeby i życzenia z innymi
  • respektuje umowy, zasady, normy, zwyczaje ustalone w rodzinie
  • potrafi rozmawiać o swoich problemach i sukcesach z domownikami
  • zna swoje stałe obowiązki domowe, wykonuje je bez przypominania
  1. Razem uczymy się i razem bawimy
    1. Reguły współpracy
    2. Wspólne planowanie i współdziałanie
    3. Identyfikowanie się z grupą
  • nawiązuje koleżeńskie więzi z kolegami z grupy
  • toleruje inność kolegów, liczy się z ich potrzebami, życzeniami
  • interesuje się problemami kolegów
  • spieszy im z pomocą w razie potrzeby
  • respektuje reguły i umowy obowiązujące w grupie
  • potrafi rozwiązywać konflikty i wyjaśniać nieporozumienia bez stosowania agresji i przemocy
  • potrafi porozumieć się z innym człowiekiem za pomocą języka, gestów, ruchu, mimiki i znaków umownych
  • potrafi ocenić obiektywnie postępowanie kolegów i wytwory ich pracy

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
(Wskazówki dla nauczyciela)

W wieku wczesnoszkolnym zachodzą istotne zmiany w psychice dziecka, tak więc szczególną rolę odgrywa rozwijanie i kształtowanie osobowości w tym okresie. Nauczyciel jest osobą, która powinna dostarczać właściwych bodźców dla dalszego rozwoju.
Program ten zawiera nowe treści reprezentowane przez przedstawicieli pedagogiki humanistycznej. Zmierza on ku otwieraniu się dziecka, rozwinięciu w nim istotnych cech warunkujących jego indywidualność.

W trakcie zajęć:

  • dzieci bardzo chętnie próbują wyrażać swój stosunek emocjonalny
  • mają możliwość zaistnienia w grupie, poczuć się ważnym i dobrym
  • stają się spokojniejsze, bardziej aktywne i otwarte
  • maleje agresywność, zmienia się stosunek do kolegów słabszych, niepełnosprawnych
  • zwiększa się opiekuńczość, wzajemna życzliwość i troska o innych
  • integruje się cały zespół, tworzy się wspólnota.

Podczas realizowania programu można stosować różne techniki np.:
Krąg uczuć, psychodramy, przedstawienia, burze mózgów, dyskusje, krótkie opowiadania i historyjki /załącznik nr 1/. Z powyższych względów należy stosować zróżnicowane metody aktywizujące, metodę Paula Dennisona, przeróżne rodzaje ćwiczeń i zabaw dla rozwoju osobowego oraz kwestionariusze ankiet /załącznik nr 2 i nr 3/.

OCENA ZAJĘĆ

Wskazane jest pisanie krótkich sprawozdań z zajęć uwzględniających przebieg, jak i uwagi dotyczące reakcji i zachowań dzieci.
Zebrane notatki, wytwory pracy, ankiety itp. umożliwiają obserwację procesów zachodzących w grupie, rozwiązywanie indywidualnych problemów dzieci.

LITERATURA

  1. Brzezińska A. - Struktura obrazu własnej osoby i jej wpływ na zachowanie. "Kwartalnik Pedagogiczny" 1973
  2. Gloton R., Clero C. - Twórcza aktywność dziecka. WSiP, Warszawa 1985
  3. Hannaford C. - Zmyślne ruchy które doskonalą umysł. Oficyna Wydawnicza MEDYK Sp. z o.o., 1998 Polskie Stowarzyszenie Kinezjologów.
  4. Jakowicka M. - Kształcenie dla rozwoju - potrzeba zmiany wartościowania ucznia.
    W: M. Jakowicka, K. Dieter Mende, Edukacja w okresie przemian ustrojowych. Zielona Góra - Cottbus 1994
  5. Kołodziejczyk A. - Program edukacyjny dla klas I-III, Kraków 1991
  6. Krześniak D. - Stosunki interpersonalne w klasach początkowych, a prawa nauczyciela. "Życie Szkoły" 1989, nr 2
  7. Łobocki M. - Wychowanie w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa 1985
  8. Molicka M. - Bajki terapeutyczne, Media Rodzina, Poznań 1999
  9. Niebrzydowski L. - O poznawaniu i ocenie samego siebie, PWN Warszawa 1976
  10. Przetacznikowa M., Włodarski Z. - Psychologia wychowawcza, PWN Warszawa 1979
  11. Reykowski J. - Osobowość a prospołeczna percepcja. W: Studia z psychologii emocji, motywacji i osobowości.
  12. Zborowski J. - Rozwijanie aktywności twórczej dziecka, PWN Warszawa 1986