Podejmując się realizacji założeń reformy szkolnictwa stanęliśmy przed koniecznością zmian dotychczasowych nawyków związanych z ocenianiem poziomu umiejętności i wiedzy. Tworzenie nowych metod oceniania i narzędzi ich urzeczywistniania stało się niezbędne w dobie ocen opisowych, dalekich od zamykania dziecięcych wysiłków w skali niejasnych cyfr.

Dzień wprowadzenia nowych zasad nauczania zintegrowanego był również pierwszym dniem edukacji moich "pierwszaków". Obawa dotycząca efektywności prowadzenia zajęć będąca udziałem nauczycieli, jak też rodziców moich pociech skłoniła mnie do szczególnie wnikliwego i jasnego kontrolowania postępów edukacyjnych.

Badanie osiągnięć uczniów przeprowadziłam na podstawie podręczników do nauczania w klasie pierwszej i drugiej "Z Ekoludkiem w szkole", autorstwa Haliny Kitlińskiej-Pięty i Zenony Orzechowskiej. Pozycje te traktują obszerny program nauczania początkowego w sposób rytmiczny, przystępny i gwarantujący hierarchizację wiedzy.

Każdą część podręczników podsumować można sprawdzianem adekwatnym do zakresu treści w nim zawartych. Propozycje te dotyczą edukacji polonistycznej, matematycznej i przyrodniczej umożliwiając gromadzenie materiału będącego podstawą do badania postępów dziecka.

Proponuję zestaw 15 sprawdzianów do klasy pierwszej i 19 do klasy drugiej, możliwych do wykorzystania w powiązaniu z każdym zestawem podręczników do wyżej wymienionych klas. Zawierają treści z zakresu edukacji polonistycznej i matematycznej nauczania zintegrowanego.

Założenia związane z powstaniem sprawdzianów:

• Konieczność posiadania pełnej dokumentacji, dotyczącej rytmicznej realizacji założeń programowych klasy I i II,
• Czytelna dla dziecka i jego rodzica karta diagnozy osiągnięć szkolnych,
• Możliwość kontroli postępów, wskazywania sukcesów i braków z zakresu umiejętności koniecznych, podstawowych, rozszerzających i dopełniających,
• Przybliżenie treści działów programu uwzględnionych w sprawdzianach,
• Rezygnacja z określania przedziałów oceny cyfrowej na rzecz śledzenia przyswojenia określonych wyżej umiejętności.

Istnieje dość jasna klasyfikacja umiejętności z zakresu edukacji polonistycznej. Wątpliwością natomiast napawał mnie podział umiejętności matematycznych na podstawowe i uzupełniające. Dokonałam więc, w oparciu o długie przemyślenia, rozłożenia ich treści na bardziej szczegółowe.

Zauważyć należy pewne różnice między zasadnością określania umiejętności w wyżej wymienionych edukacjach.

Umiejętności edukacji polonistycznej zmieniają charakter w związku z przechodzeniem do klas wyższych oraz dojrzewaniem ich w toku rozwoju dziecka.

Umiejętności matematyczne rozwijają się w ciągu rytmicznych ćwiczeń podnosząc swą jakość poprzez kolejne miesiące nauki. Tak więc początkowa umiejętność liczenia w zakresie 10, pod koniec nauki w klasie pierwszej zmienia swe znaczenie z podstawowej na konieczną.

Starałam się opracować przejrzyste, wyważone narzędzie, którego stosowanie ułatwi pracę w nowej zreformowanej szkole. Proszę o wyrozumiałość i przyjęcie mojego pomysłu, będącego namacalnym dowodem poszukiwań.

Podstawy sprawdzania osiągnięć szkolnych

II. 1. Wymagania programowe

Rozpoczynając kształcenie klasy pierwszej, działania dydaktyczne oparłam na wymaganiach programowych wskazujących:

• najważniejsze wiadomości - wiedzę,
• najważniejsze umiejętności - stosowanie wiedzy.

System edukacji powinien być drożny. "Oznacza to projektowanie wspólnych celów i treści podstawowych (...) nazywanych podstawą programową. Treści zawarte w podstawie programowej nie są wykazem wymagań stawianych uczniom przy ocenianiu i promowaniu, lecz wykazem treści, z jakimi ma obcować uczeń w pierwszych latach nauki. Należy pamiętać, iż wymagania konieczne, wyszczególnione w dalszej części są nierozłączną, mieszczącą się w treściach wymagań podstawowych, częścią.

II. 2. Taksonomia celów

Taksonomia, czyli klasyfikacja, nazywanie i włączanie w systematyczny układ, to zestawienie kategorii celów nauczania, ułożonych hierarchicznie (osiągnięcie celu wyższego gwarantuje osiągnięcie zawierającego się w nim celu niższego) wyznaczających i określających konkretne czynności ucznia.

Taksonomia celów nauczania

gdzie:

Zapamiętanie wiadomości oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać. Uczeń powinien: nazwać, zdefiniować, wymienić, zidentyfikować, wyliczyć, rozpoznać...

Zrozumienie wiadomości oznacza, że uczeń potrafi je przestawić w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i skreślić, uczynić podstawą prostego wnioskowania. Uczeń powinien: streścić, wyjaśnić, zilustrować, rozróżnić...

Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych. Uczeń powinien: rozwiązać, skonstruować, zastosować, porównać, sklasyfikować, narysować, scharakteryzować, zmierzyć, wybrać sposób, określić, zaprojektować, wykreślić...

Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów. Uczeń powinien: dowieść, przewidzieć, zanalizować, wykryć, ocenić, zaproponować, zaplanować...

Powyższa charakterystyka przekonuje o konieczności doboru podczas tworzenia narzędzia sprawdzającego kategorii typu B i C, ze względu na ich wiodący i nadrzędny charakter w stosunku do pozostałych.

II. 3. Wymagania

Poziom informacji to układ celów powiązanych z materiałem nauczania. Tak jak w przypadku kategorii poziomy wymagań są ściśle ze sobą powiązane, oparte na zasadzie zależności.

K - poziom wymagań koniecznych - czynności ucznia, które należą do podstaw z zakresu pisemnego i ustnego porozumiewania się na lekcji i w życiu codziennym. Zakres wiadomości i umiejętności koniecznych umożliwia dalsze poznawanie treści podstawowych.
P - poziom wymagań podstawowych - czynności, których umiejętność wykonywania jest konieczna do wykonywania innych czyności podstawowych z tego samego działu programu, innych działów lub starszej klasy, bądź też jest niezbędna w życiu.
R - poziom wymagań rozszerzonych - czynności wspierające tematy, będące istotą programu danej klasy. Pozwalają na głębsze, pełniejsze zrozumienie wiedzy podstawowej. Treści te zostaną powtórzone i utrwalone w następnej klasie.
A - poziom wymagań dopełniających - czynności trudne, twórcze i złożone, których wykonanie wymaga transferu wiedzy.

Nauczyciele korzystający z tradycyjnej skali ocen mogą odnieść poszczególne poziomy wymagań do obowiązujących w niej stopni.

Jednak w moim przekonaniu, najważniejszy jest jasny obraz umiejętności opanowanych przez dziecko, będących efektem działań edukacyjnych nauczyciela. Pozwala to na analizę trafności doboru ilości materiału, zastosowanych metod, jak też weryfikację postępowania.

II. 4. Ocenianie.

Każdy sprawdzian wyposażony jest w:

• tabelę nr 1 (na początku pracy sprawdzającej), w której umieściłam cztery poziomy wymagań, numery zadań korelujących z ich treścią oraz rubryki do zapisu zaliczenia bądź braku zaliczenia konkretnej czynności (punkty 1 lub 0)
  
  

• tabelę nr 2 (kończącą pracę), będącą kartoteką sprawdzianu z numerami zadań, badanymi czynnościami ucznia, poziomami wymagań, kategorią taksonomiczną celu, punktami odpowiadającymi każdej wykonanej czynności.
  
  

Możliwe jest również, przeprowadzenie zestawienia wyników wszystkich uczniów w klasie w tabeli zbiorczej, co pozwoli osiągnąć dokładny obraz osiągnięć dzieci, informację o ich możliwościach i stopniu opanowania badanych czynności przez ogół uczniów.

Oto moja propozycja:

Treść tabel jest wzajemnie od siebie uzależniona. Ich wprowadzenie umożliwi nauczycielowi, jak również rodzicowi systematyczne śledzenie wyników nauczania - uczenia się oraz poszukiwanie dróg rozwiązań ewentualnych problemów.

Bibliografia

1. Treści. Wymagania. Oceny. Język polski i matematyka w klasach I-III, CDiDN, Szczecin 1994.
2. Niemierko B.: Testy osiągnięć szkolnych. Podstawowe pojęcia i techniki obliczeniowe, Warszawa 1975, WSiP.
3. Kruszewski K. (red.), Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, PWN, Warszawa 1993.