SŁOWNICZEK BIESZCZADNICZEK

Baligród - miejscowość położona nad potokiem Hoczewka, na trasie Obwodnicy, na odcinku pomiędzy Cisną a Hoczwią lub dalej Leskiem. Na pierwszy rzut oka widać, że nie jest to miejscowość całkiem mała, podobna do innych bieszczadzkich wiosek. Przede wszystkim nie sposób nie zauważyć w "centrum" Baligrodu czegoś, co do złudzenia przypomina rynek i jeśli z rynkiem właśnie nam się kojarzy, to nie jesteśmy bynajmniej w błędzie.

Pierwsze wzmianki o Baligrodzie (choć zwał się wtedy Woronków) pochodzą jeszcze z 1552 roku. W latach 1600-1615 powstał w Baligrodzie zamek murowany otoczony fortyfikacjami, natomiast już w roku 1634 król Polski Władysław IV nadał Baligrodowi prawa miejskie na prawie magdeburskim i które to prawa Baligród stracił dopiero po I wojnie światowej na skutek ogromnych zniszczeń. Z tamtego okresu zachował się min. wspomniany wyżej rynek na którym stoi kilkanaście murowanych domów z końca osiemnastego wieku. Obecnie teren rynku służy jako coś w rodzaju niewielkiego parku, na którym ze względu na niewielkie rozmiary ustawiono kilka ławek, zrobione 2-3 krótkie alejki, gdzie można odpocząć w cieniu drzew. Sam środek dawnego rynku zdobi pomnik w postaci autentycznego czołgu (obecnie znajduje się tam czołg średni T-34/85 - pierwotnie stał tam czołg, który rzeczywiście brał udział w walkach w Bieszczadach: lekki czołg T-70. Gdy okazało się, że jest to jedyny zachowany egzemplarz w kraju, zabrano go do muzeum szkoły oficerskiej wojsk pancernych w Poznaniu), zresztą pamiątek związanych z wojną i okresem walk z UPA jest tu znacznie więcej.

Z innych ciekawszych zabytków zachowała się w Baligrodzie murowana cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej (obecnie niszczejący i bardzo niestety zaniedbany budynek), kirkut, czyli cmentarz żydowski, na którym najstarsze nagrobki (macewy) są datowane na 1716 rok, oraz kościół parafialny Niepokalanego poczęcia NMP, który został wybudowany w latach 1877-1879. W niewielkim fragmencie zachowały się także resztki fortyfikacji dworu obronnego rodziny Balów z siedemnastego wieku. Z nowszych, a zasługujących na uwagę miejsc, na wzmiankę zasługuje cmentarz wojskowy z pochowanymi tu żołnierzami polskimi i radzieckimi, którzy polegli w latach 1944-1947, a więc głównie zmagającymi się z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii tuż po zakończeniu II wojny światowej, pomnik pomordowanych przez UPA (przy drodze, obok rynku), oraz pomnik żołnierzy LWP i KBW - tuż przed wjazdem do Baligrodu od strony Bystrego. (Maćko Wojdyna)

Bieszczady zajmują najbardziej na południowym-wschodzie wysunięty skrawek Polski. W granicach Polski znajduje się jedynie skrajnie zachodnia ich część, czyli Bieszczady Zachodnie przechodzące ku zachodowi (za Przełęcz Łupkowską) w Beskid Niski, natomiast ku wschodowi (za Przełęcz Użocką) w Bieszczady Wschodnie. Najwyższy szczyt Stoj (1677 m n.p.m.) znajduje się na Ukrainie. Po stronie polskiej najwyższym szczytem jest Tarnica (1346 m.n.p.m).

Klimat Bieszczadów jest dość zróżnicowany i ściśle wiąże się z rzeźbą terenu i wysokością n.p.m. Wyraźny jest tu wpływ kontynentalnych mas powietrza napływających znad Europy Wschodniej i niosących niskie temperatury w zimie i wysokie latem. Opady roczne od 800 mm w rejonie Przedgórza Bieszczadzkiego osiągają swe maksimum w rejonie pasm okalających Cisną i wynoszą tam 1150 mm. Największa ilość opadów przypada na lipiec (140-150 mm).

Budowa geologiczna Bieszczadów jest dość monotonna. Występują tu dość grube (do kilku km.) serie piaskowców przewarstwiających się z łupkami ilastymi, mułowcami i iłowcami. Twory te znane są pod wspólną nazwą fliszu karpackiego i tworzyły się od górnej jury poprzez kredę do dolnego trzeciorzędu.

Tradycyjnie największe bogactwo mineralne Karpat - ropa naftowa zostało już w Bieszczadach wyczerpane, funkcjonuje jedynie niewielka kopalnia w Czarnej. Sporadycznie eksploatuje się surowce skalne, głównie piaskowiec w ok. Rabego, Nasicznego, w pasmie Ostrego k. Lutowisk i w Bóbrce k. Myczkowców. Interesującym, lecz nie wykorzystanym bogactwem są wody mineralne, zwłaszcza szczawy i solanki w rejonie Komańczy, Szczawnego, Baligrodu (wody siarczkowe) i Polańczyka. W ok. Rabego znajdują się unikalne w Polsce szczawy arsenowe z zawartością żelaza.

Rzeki Bieszczadów odprowadzają swe wody do Morza Bałtyckiego, wyjątek stanowi dorzecze Strwiąża w okolicy Ustrzyk Dolnych, należące do zlewni Morza Czarnego. Główną rzeką jest San wypływający na wschód od szczytu Piniaszkowy (961 m) w rejonie Przełęczy Użockiej. (Kuba Baszuk)

Bieszczady słyną jako królestwo drapieżników. Władcą bieszczadzkich lasów jest NIEDŹWIEDŹ. Bardzo liczne są WILKI, które pełnią bardzo ważną rolę w lesie, ponieważ zwykle zabijają stare i chore zwierzęta. W lasach bieszczadzkich bardzo dobre warunki do życia odnajdują też dzikie koty czyli RYŚ i ŻBIK. Właśnie tutaj znajduje się większa ilość rysi, dlatego też kot ten stał się symbolem Parku Narodowego w Bieszczadach. Bieszczady są jedyną ostoją WĘŻA ESKULAPA, którego długość dochodzi nawet do 2 m. Poluje on na gryzonie, jaszczurki i pisklęta - dusi swoją ofiarę i pożera martwą. Wśród polan i łąk można spotkać ŻMIJĘ ZYGZAKOWATĄ. To jedyny jadowity wąż w Polsce, bardzo pożyteczny, gdyż zjada dużą ilość gryzoni. Żmija zwykle jest spokojna i trzyma się z daleka od ludzi, atakuje jedynie, gdy nadchodzi niebezpieczeństwo. (Julia Kamińska)

Bieszczadzki Park Narodowy, utworzony w 1973, pierwotnie obejmował 5624 ha (grzbiet Połoniny Caryńskiej i grupę Tarnicy), powiększony w 1991 do 27 064 ha. Dyrekcja parku mieści się w Pszczelinach.

Obejmuje obszar polskich Karpat Wschodnich: najwyższe partie Bieszczadów Zachodnich: Tarnicę, Krzemień, Wielką i Małą Rawkę, Połoniny Caryńską i Połoninę Wetlińską. Na obszarze parku występuje 760 gatunków roślin naczyniowych, w tym 7 endemicznych, 200 gatunków mchów, 300 gatunków porostów, niedźwiedź brunatny, wilk, żbik, ryś, żubr, wydra, orzeł przedni, orlik, derkacz, jeleń, wąż Eskulapa.

Charakterystyczne dla chronionego obszaru są lasy mieszane z bukiem karpackim, jaworem, jodłą, świerkiem, połoniny i gołoborza najwyższych partii Bieszczadów. Na faunę objętą ochroną składają się rzadkie gatunki, jak np.: niedźwiedź brunatny, żbik, ryś, dzik, jeleń. Na terenie Parku mają swoje stanowiska endemiczne gatunki roślin, np. olcha kosa, trzcinnik leśny, łąki subalpejskie (połoniny) z zespołem trawoloślowym, murawy alpejskie, borówczyska, a nad potokami olszynka karpacka. (Marcin Skórkowski)

Bóbrka - kolebka górnictwa naftowego nie tylko polskiego ale i światowego. Tu w 1854 r. Ignacy Łukasiewicz założył kopalnię ropy naftowej, której obiekty pozostały do dziś. Jest najstarszą w świecie kopalnią ropy naftowej. W skansenie - Muzeum Przemysłu Naftowego oglądamy m.in. szyb "Franciszek" z 1860 r. W pobliżu warto odwiedzić niewielką wieś Żarnowiec. W otoczonym parkiem drewnianym dworku znajduje się muzeum poświęcone Marii Konopnickiej (1842 - 1910) wybitnej polskiej poetce, która mieszkała tu i tworzyła począwszy od 1903 r. (Janek Kondraciuk)

Buczyna, zbiorowisko leśne z przewagą buka. W górach tworzy regiel dolny. W jej skład, obok buka, wchodzi jodła i jawor. Buczyna karpacka rośnie poza Karpatami na obszarach wyżynnych (Góry Świętokrzyskie, Roztocze i Wyżyna Krakowsko-Częstochowska). W niżowej, zachodniej Polsce (Pomorze, Ziemia Lubuska, zachodnia Wielkopolska i Śląsk) wykształciła się tzw. buczyna pomorska. Na wapiennych, żyznych i suchych glebach spotkać można buczynę storczykową, z licznymi gatunkami storczyków. (Olga Dyczkowska)

Cis pospolity - długowieczny iglasty krzew lub niskie drzewo, występujący w Europie, północnej Afryce i południowo-zachodniej Azji. Gatunek ginący, w Polsce chroniony, cieniolubny i wrażliwy na mróz. Cenny ze względu na twarde, sprężyste drewno. (Olaf Ćwierzyński)

Lesko - miasto nad Sanem, w województwie podkarpackim. Herb: Szreniawa z krzyżem. Ludność 6,8 tys. Najważniejsze zabytki: zamek Kmitów wzniesiony został w latach 1538-1555 przez Piotra Kmitę, rynek powstały w XVII wieku, ratusz zbudowany w 1896 roku, kościół parafialny zbudowany przez Piotra Kmitę w 1539 roku (późny gotyk), synagoga, prawdopodobnie powstała w I połowie XVII wieku, zbudowana z otoczaków rzecznych i kamienia łupanego, cmentarz żydowski (kirkut) - ciasno stłoczone często pochylone kamienne nagrobki bardzo do siebie podobne, zwrócone na wschód. (Małgi Czwarno)

Łukasiewicz Ignacy (1822 - 1882) magister farmacji, pionier światowego przemysłu naftowego.

Wszędzie gdzie żył i pracował odznaczał się niezwykłą aktywnością i życzliwością dla środowiska. Gdy opuszczał na stałe Gorlice w 1858 r., kahał żydowski pamiętny jego poświęcenia i bezinteresowności w ratowaniu ludzi w czasie epidemii cholery bez względu na różnice stanu i wyznania, wysyła delegację proszącą by pozostał na miejscu, wyrażając gotowość płacenia z własnych pieniędzy za dzierżawioną przez Łukasiewicza aptekę.

W uznaniu zasług dla Jasła otrzymuje dyplom Honorowego Obywatela miasta, na którym napisano: m.in. ...zważywszy, iż Pan przez czas zamieszkania swego w mieście naszym wzywany niejednokrotnie do udziału w rozmaitych sprawach naszych, zawsze z wzorową gorliwością i obywatelskim poświęceniem gotów był odpowiedzieć położonemu weń zaufaniu....

Początek XIX wieku to stan zacofania naszego kraju, podzielonego wśród zaborców, przy równocześnie dynamicznym postępie gospodarczym Europy zachodniej, gdzie rozwijała się komunikacja lądowa i wodna, powstawał przemysł chemiczny, hutnictwo, cementownie, cukrownie, tworzyły się zagłębia surowców chemicznych i energetycznych. Ze zgazowania węgla rozwijała się sieć oświetleniowa gazem koksowniczym, zaś wydobycie łupków bitumicznych Europy i Ameryki oznaczało powstanie przemysłu produkcji olejów mineralnych, wypierających w oświetleniu oleje roślinne i zwierzęce. Olej skalny nie cieszył się w opinii społecznej i kołach przemysłowych uznaniem. Panowało przeświadczenie, że w każdej postaci ? surowej czy destylowanej ? jest substancją niebezpieczną, łatwopalną, skłonną do eksplozji, ulegającą nieregularnemu spalaniu w lampach.

Należy sądzić, że po udanych próbach destylacji ropy w aptece lwowskiej w roku 1853 zrodził się dojrzały program obalenia dotychczasowych mitów i uprzedzeń do nafty. Zdecydował się Łukasiewicz na porzucenie Lwowa i zamieszkanie bliżej znanych źródeł ropy naftowej, podjęcie na szerszą skalę wydobywania ropy naftowej metodami górniczymi i przeróbki z zastosowaniem przez siebie opracowanych procesów technologicznych, gwarantujących uzyskanie produktu naftowego konkurującego jakością i ceną z rynkowymi materiałami oświetleniowymi. Podjął również prowadzenie reklamy, dystrybucji i zbytu nafty przez rozpowszechnienie tanich, prostych i bezpiecznych w użyciu lamp naftowych.

Plan ten realizował ze zmiennym szczęściem w czasie pobytu w Gorlicach, Jaśle i Polance. Dopiero pozytywne efekty drążenia kopanek w Bóbrce i przeróbka ropy w rafinerii Chorkówka przyniosły mu w pełni sukces finansowy, rozgłos, sławę i szacunek.

Ignacy Łukasiewicz był gorliwym twórcą przemysłu przeróbczego ropy. Budował zatem na Podkarpaciu liczne destylamie i rafinerie, doskonalił procesy destylacyjne, osiągał wysoki poziom technologiczny w procesach przeróbki ropy. Budował i modernizował rafinerie w Ulaszowicach, Klęczanach. Polance i Chorkówce. Niektóre budowane z użyciem drewna uległy pożarom. Nie zrażał się jednak niepowodzeniami, budował nowe i nowocześniejsze. Uzyskiwane produkty naftowe najwyższej jakości eksponował na wystawach gospodarczych w Jaśle, Lwowie, Wiedniu. Przynoszą mu one wyróżnienia i rozgłos. Prowadził dystrybucję produktów naftowych dla wielu miast i wsi ówczesnej Galicji, a nawet sięgał dalej do Preszowa, Budapesztu, Pragi i Wiednia. Tajemnic ze swych doświadczeń i osiągnięć nie robił; udzielał rad i wskazówek innym przy budowie kopalni i rafinerii. Podejmował starania założenia w Bóbrce szkoły górniczej. Po pokonaniu licznych przeszkód szkoła ta powstała w Ropiance koł Dukli, następnie została przeniesiona do Wietrzna i Borysławia. Absolwenci tej szkoły jako wiertacze i nadzorcy kopalń, niektórzy wybitni fachowcy, wsławili imię Polaków na obu kontynentach Ameryki, wielu krajach Europy, Azji i wysp Pacyfiku.

Ludwik Tomanek, autor książki o I. Łukasiewiczu wydanej w Miejscu Piastowym w 1928 r., we wstępie napisał: ...w miarę jak poznawałem tę postać tak coraz wyraźniejszą rzeźbą stawało mi przed oczyma to żyzne życie, poświęcone dobru ludzkości, zapalałem się coraz bardziej do Łukasiewicza. Czułem, że jest moim obowiązkiem pokazać swym współziomkom, jak dobro, piękno i pożytek ucieleśniły się w jednej osobie. Że stąpał po tej ziemi człowiek, który czynem stworzył poezję, a pieniądze zamienił na ideały. (Janek Kondraciuk)

Olsza szara - jest jednym z 3. Gatunków olch w Polsce. Osiąga do 20 metrów wysokości. Rośnie w dolnym reglu Karpat i Sudetów oraz na Podkarpaciu, a wzdłuż dolin rzecznych sięga aż do Pomorza. Używa się jej do umacniania brzegów rzek oraz zalesiania piaszczystych nieużytków. W Bieszczadach porasta tereny, które ongiś były zamieszkane przez ludzi. (Wodzik Kiciński)

Sanok - obok "historycznych kolosów", takich jak Kraków, Poznań, Wrocław, czy Kalisz, jeden z najstarszych ośrodków miejskich w Polsce.

Obszar dzisiejszego miasta znajduje się na połączeniu szerokich obniżeń Dołów Sanockich, będących bramą wjazdową w głąb kraju, oraz wąskich dolin Sanu i Osławy, przechodzących w Przełęcz Łupkowską, pełniącą funkcje dogodnego przejścia do stoków Karpat. Ten układ sprawił, że znajdujący się u zbiegu dolin Sanok miał ułatwioną komunikację w różnych kierunkach i wcześnie stał się ważnym ośrodkiem osadniczym, o dużym znaczeniu administracyjnym i obronnym. Jak dowodzą najnowsze badanie naukowe, grodzisko odkryte na trepczańskiej Fajce, pochodzi z XI-XIII wieku. Świadczą o tym szczątki budowli sakralnej o charakterze drewniano - zrębowym, oraz pobliski cmentarz. Znaleziono tam srebrne ozdoby z grobów, brązowe wisiorki oraz mały, 3-centymetrowy relikwiarz z kawałkiem meteorytu w środku. Powyższe znaleziska są związane z kręgiem kultury ruskiej. Niestety, ten niezwykle ciekawy okres dziejów Sanoka, owiany jest tajemnicą.

Kolejny okres w historii miasta wyznaczają pierwsze źródła pisane, dowodzące o znaczeniu Sanoka. Pierwsza wiadomość o Sanoku pochodzi z czasów przynależności tych obszarów do księstw ruskich i mówi o zajęciu grodu przez króla węgierskiego Gejzę II w 1150.

W 1340 roku odwiedził Sanok król Kazimierz Wielki.W 1417 na zamku w Sanoku Władysław Jagiełło poślubił Elżbietę Grankąską.Sanok był bardzo ważnym ośrodkiem handlowym z Węgrami i ze śląskiem. W Sanoku istniały 2 religie prawosławie i chrześcijaństwo. Obecna cerkiew jest z 1550. (Ula Pytlak)

Soliński Zbiornik Wodny, Jezioro Solińskie, zbiornik zaporowy na Sanie. Powierzchnia 2110 ha, długość 25 km, szerokość 2,5 km, maksymalna głębokość 50 m, pojemność całkowita 471 mln m3. Zbudowany w 1968. Wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej (elektrownia o mocy 136 MW), ochrony przeciwpowodziowej i do uprawiania turystyki. Większe miejscowości: Solina, Polańczyk.

Stworzenie tak olbrzymiego Jeziora jak Solińskie wymagało zalania terenów kilku wsi. Pod wodą znalazły się: Solina, Teleśnica Sanna, Horodek, Sokole, Chrewt i duża część Wołkowyji.

Budowa obu jezior zmieniła krajobraz części Przedgórza Bieszczadzkiego i go uatrakcyjniła. Złagodniał klimat. Oba zbiorniki mają poważne znaczenie gospodarcze i służą do wypoczynku oraz uprawiania sportów wodnych. (Agnieszka Polek)